Pilaartroon voor O.-L.-V. van de Rozenkrans

Kunstenaar: Willem I Kerricx (1652-1719) (MANNAERTS 2014)

Datering: 1688 (gesigneerd en gedateerd) (MANNAERTS 2014)

Stijl: barok

Materiaal: melkwit statuario marmer uit Versilia in Italië. Bestaat uit een veertigtal verschillende stukken marmer

Afmetingen: 393 cm.

Inventarisnr.:

SIRJACOBS Raymond, Sint-Paulus-Info, nr. 70, Inventaris van het patrimonium van de Antwerpse Sint-Pauluskerk, dl. I, 2006: p. 1781, nr. C03.

PA.029.C0003 (Donnet)

Locatie: tegen de noordelijke moederpijler

MANNAERTS Rudi, Sint-Paulus. De Antwerpse dominicanenkerk,  Antwerpen, 2014: p. 94-97:

Engelen van verschillend formaat omstuwen eerbiedig het beeld van Maria. De console die het beeld draagt, heeft de traditionele vorm van een wereldbol, waarop enkel een lijnenspel is aangebracht van meridianen en breedtegraden. Dankzij Maria is Christus immers de redder van alle mensen, waar ook ter wereld. Moeder en Kind krijgen een soort aureoolomlijsting in de vorm van een grote rozenkrans met zesentachtig vergulde rozen.

Om het vertrouwen in het rozenkransgebed te stimuleren getuigen de twee bas-reliëfs die het devotiebeeld flankeren van een wonderlijk gebeuren, dat pater Peter Vloers, prefect van de Rozenkransbroederschap, vermeldt in het devotieboekje Wonder baere Mirakelen vanden H. Roosen-Crans … (1658). De zoveelste versie van de populaire middeleeuwse Theofilus- of duivelslegende wordt er toegepast op een Antwerpse dame en op de Antwerpse dominicanen als haar bemiddelaars. Een oude dame heeft er alles voor over om weer jong en aantrekkelijk te worden en is (op het linkermedaillon) bereid daarvoor haar ziel te verkopen aan de duivel. In ruil voor deze gunst van extra aardse lust moet ze dan wel na haar dood de duivel voor eeuwig in de hel komen vergezellen.

Het eerste tafereel, links, speelt zich af in een rijk burgerinterieur. De elegante, christelijke vrouw is gezeten aan een schrijftafel, waarachter een modieuze heer staat, als duivel herkenbaar aan de horens die door zijn Louis XIV-allongepruik steken. De dame geeft haar ondertekende schuldbrief terug aan het grijnzende en zelfvoldane heerschap. Een tweede duivelsfiguur, in de gedaante van een leeuw met een kronkelende slangenstaart, belaagt triomfantelijk vanuit de deuropening de vrouw met opgestoken klauw, terwijl hij met zijn tong begerig likkebaardt om zijn prooi. Een dergelijke duistere praktijk hoort niet op klaarlichte dag: vandaar twee nacht dieren, die symbool staan voor al wat het daglicht schuwt: een uil en een vleermuis. Het onderschrift luidt hier: Sy gheeft haer handt-schrift hier aen ’t helsche monster-dier.

Op het rechtermedaillon krijgt de vrouw door het rozenkransgebed haar duivelscontract terug in een kerk die de Sint-Pauluskerk moet voorstellen, waar dit tafereel zich ‘historisch’ heeft afgespeeld anno 1578. De vrouw is zojuist uit wroeging gaan biechten, niet wetende dat ze letterlijk ‘bij de duivel is te biechten gegaan’. De ware identiteit van de dominicaner biechtvader is te herkennen aan zijn horens, spitse duivelsoren en de duivelsstaart. Wenend en met een zakdoek de tranen drogend, vertelt de dame haar ongelukkige wedervaren aan een echte dominicaan, prior Henricus Van de Putte. Hij raadt haar aan om de rozenkrans te bidden. De vrouw bekeert zich en wordt lid van de Rozenkransbroederschap. Wanneer de prior haar devotie kracht bijzet door de mis op te dragen aan het Maria-altaar voltrekt zich tijdens de consecratie van de hostie de wonderlijke redding. Uit de hemel komt een putto aangevlogen die het bewuste contract weet te bemachtigen uit de muil van het vliegend  duivelsmonster. Het onderschrift vervolgt:

Den Roosen-Crans dwongh duyvels kracht
Dat hy haer handt-schrift wederbracht.

Door de geleidelijke overgang tussen de architectonische achtergrond in vlakreliëf en de meer halfverheven personages vooraan, creëert Kerricx een heuse  driedimensionale ruimte. De kwaliteit van het beeldhouwwerk is in hoge mate te danken aan de verfijning van de vormen. Door hun elegante houding en gebaren krijgen de figuren een natuurlijk karakter. Zelden heeft een kunstenaar uit marmer zo verfijnde details tevoorschijn gehaald, zelden was een marmeren reliëf zo plastisch narratief. Is het peuter-misdienaartje, dat op de altaartreden bij de consecratie de miscarillon belt, niet schattig met zijn verfijnde kledij en de haarkrulletjes onder de afzakkende grote pruik? Verbluffend realistisch zijn de stofweergave van het kantwerk, het misgerei in miniatuur en de ragfijne paternoster in de handen van de vrouw. Zelfs een onopvallend detail als de krans van natuurgetrouwe roosjes op het kazuifelkruis draagt bij tot het verhaal. Tussen de beide medaillons, wordt het verhaal samengevat:

Soo wie wilt syn bevrydt van lyf-en ziels gevaeren,
die sal dit Mari-Beldt met groote eer bewaeren,
 een vrouw die lyf-en ziel-den duyvel had’ verkocht, [= hadde]
haer hand’-schrift voor dit beldt wierd wederom gebrocht.

DONNET:

Pilaartroon. Melkwit statuario marmer uit Versilia in Italië. Bestaat uit een veertigtal verschillende stukken marmer. Witmarmeren console die het beeld (PA.029.C0004) draagt en troon met de beide basreliëfs die de kolom versieren. Verhaalt duivelslegende. De grafkelder van de familie Kerricx-Ogier bevindt zich hier onder.

Inscripties:

–         ‘G. Kerricx et fecit./ Inventor A° 1688’ (signatuur)
–         ‘SY GHEEFT HAER HANDT-SCHRIFT HIER/ AEN’T HELSCHE MONSTER-DIER’ (opschrift onder het linkse bas-reliëf)
–         ‘DEN ROOSEN-CRANS DWONGH DUYVELS KRACHT/ DAT HY HAER HANDT-SCHRIFT WEDER BRACHT’ (opschrift onder het rechtse bas-reliëf)
–         ‘SOO WIE WILTSYN BEVRYDT VAN LYF -EN ZIELS GEVAEREN/ DIE ZAL DIT MARI-BELDT MET GROOTE EER BEWAEREN,/ EEN VROUW DIE LYF_EN ZIEL_DEN DUYVEL HAD’ VERKOCHT,/ HAER HAND’-SCHRIFT VOOR DIT BELDT WIERD WEDEROM GEBROCHT’(opschrift tussen beide medallions)

Aparte onderdelen van dit kunstwerk: /

Onderdeel van een groter geheel: /

Opdrachtgever:

Schenker:

Voorstudies:

MANNAERTS Rudi, Sint-Paulus. De Antwerpse dominicanenkerk,  Antwerpen, 2014: p. 94-97:

De terracotta modelli van beide medaillons worden bewaard in de Sint-Jacobskerk.

Herkomst: /

Verdere geschiedenis:

Restauraties:

Tentoonstellingen:

• A) Andere kunstwerken die dit kunstwerk hebben beïnvloed:
• Dit kunstwerk is geïnspireerd door:
• Dit kunstwerk is gekopieerd naar: /

• B) De invloed van dit kunstwerk op andere kunstwerken:
• Dit kunstwerk is in prent omgezet (door):
• Dit kunstwerk is inspirerend voor:
• Dit kunstwerk is gekopieerd (door):

Tekening door André Gailliaerde (Antwerpen 1913-Averbode 2012) norbertijn van Averbode: Sint-Paulus. Beeld van O.-L.-Vrouw van de Heilige Rozenkrans

GÉNARD Pierre , Verzameling der graf- en gedenkschriften van de provincie Antwerpen. Arrondissement Antwerpen, dl. 5, Antwerpen, 1873: p. 35, 105.

GEPTS-BUYSAERT G., Guillielmus Kerricx 1652-1719 in Gentse bijdragen tot de kunstgeschiedenis, 13, 1951: p. 72-73.

JANSSENS Aloïs, Sint-Pauluskerk te Antwerpen en haar kunstbezit, Antwerpen, 1971: p. 85-91.

Tekening O.L.V. van den H. Rozenkrans in St. Pauluskerk te Antwerpen [op de pilaartroon], 1980 of daarvoor; gepubliceerd op het misprogramma Allerheiligen 1980

BOGAERTS A., Repertorium der Dominikanen in de Nederlanden. I: Antwerpen-Lier, Leuven, 1981: p. 46-47.

SIRJACOBS Raymond, De pilaartroon van O.-L. Vrouw van de Rozenkrans gerestaureerd dank zij de Sint-Paulusvrienden in Sint-Paulus-Info, nr. 61, 1995: p. 1180-1183.

SIRJACOBS Raymond, De iconografie van de Antwerpse Sint-Pauluskerk- en buurt. Onbekend Sint-Paulus in beeld. Deel IV in Sint-Paulus-Info, nr. 69, 2001: p. 1691.

SIRJACOBS Raymond, Sint-Pauluskerk Antwerpen. Historische gids, 2^de herw. uitg., Boechout, 2001: p. 115-117, 186.

MANNAERTS Rudi, Sint-Paulus. De Antwerpse dominicanenkerk, Antwerpen, 2014: p. 94-97.