De steniging en onthoofding van apostel Matthias

Kunstenaar: Willem de Ryck (1635-ca. 1699)

DONNET:

Naam variaties: Rijck, Willem de; Ryck, Guilliam de; Ryke, Guillaume de; Reyck, Gielmus; Rijt, Guillielmus de Geboren te Antwerpen 1635 – Overleden te London (England) 1697/1699 Antwerpen 1673 – 1682: 1673/1674 meester in het Antwerpse Gilde Londen (Engeland) 1682 – 1699 etcher, painter, goldsmith hij was ook ‘edelman van de treijn der artillerie van sijne conincklijke majestyt van Spaniën’ (DUVERGER dl. 11, p. 256) (RKD) Rijcke, Willem de; 1651-1700 (BALaT KIK-IRPA); De Rijck, W. (JANSSENS 1971); Ryck, Willem de (SIRJACOBS 2001, inventaris Sint-Paulus)

Datering:

• 1648 (bron: inventaris Sint-Paulus, SIRJACOBS 2001)
• 1675-1699 (bron: Donnet)

Stijl: barok

Materiaal: olieverf op doek

Afmetingen: 330 x 230 cm. Boven afgerond (bron: inventaris Sint-Paulus)

330 x 226 cm. (bron: BALaT KIK-IRPA)

DONNET:

• het schilderij heeft ongeveer dezelfde afmetingen als het andere schilderij afkomstig van het altaar van het kuipersambacht in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal te Antwerpen (PA.029.E0027) [De onthoofding van de apostel Matthias door Hendrik Herregouts] (SIRJACOBS 2001)
• Het doek is bovenaan afgerond, overeenkomstig zijn oorspronkelijke functie als altaarstuk – eenvoudig zwartgeschilderd kader met vergulde binnenrand
• heeft ongeveer dezelfde vorm en afmetingen als het schilderij ‘Onze-Lieve-Vrouw verschijnt aan Dominicus’ (PA.029.0016), dat aan de andere kant van Rubens’ Geboorte van Christus hangt

Inventarisnr.:

SIRJACOBS Raymond, Sint-Paulus-Info, nr. 70, Inventaris van het patrimonium van de Antwerpse Sint-Pauluskerk, dl. I, 2006: p. 1807, nr. E18.

PA.029.E0018 (Donnet)

Locatie: noorderkruisbeuk

DONNET:

Bovenaan het schilderij, zien we het Alziend Oog van God, dat neerkijkt op de terechtstelling. Links zweven drie engeltjes boven de plaats van het gebeuren, het voorste heeft een palmtak en een lauwerkrans vast. Op dezelfde hoogte rechts is er een figuur in het rood, in een boom gekropen om alles beter te kunnen volgen. Onder de engeltjes links, staat een geharnaste en gehelmde soldaat. Rechts op dezelfde hoogte staat een man die een kind op zijn schouders heeft gezet en de ogen gesloten houdt, ook het kind wendt zijn blik af. Links onder de soldaat houdt een figuur, met ontbloot bovenlijf in een rode lendendoek, een grote steen in zijn linkerhand, klaar om te gooien. In het midden, nog een steengooier, ditmaal in groen kleed, met baard en ontbloot bovenlijf, die een ronde kei met zijn twee handen omklemt. Tussen de twee stenengooiers, die beiden de blik richten naar hun slachtoffer, kijkt een gehelmde soldaat, met vaandel, naar links, buiten het kader. Onder die soldaat, bevindt zich nog een figuur, die in de bruine schaduw van de eerste stenengooier, een steen opneemt van de grond. Rechts, op dezelfde hoogte als de eerste stenengooier, heft de beul, in een rode mantel, met ontblote borstkast, zijn bijl met beide handen, klaar om toe te slaan. Rechts van die beul bevindt zich een engelachtige toeschouwer, met bruine krullen, in het groen gekleed. Hij heft zijn linkerhand tot tegen het kader. Onderaan wordt een grijsaard met baard, tegen de grond gehouden door een blonde kerel, in de rechter onderhoek, die zijn tong lijkt uit te steken. Hij zit op zijn knieën, rukt met beide handen aan de grijze haren van zijn slachtoffer, en richt de blik omhoog, richting bijl. De oude man steunt met zijn linkerarm op de grond voor hem en tracht zich af te duwen.

De apostel Mattias (Hebreeuws: מתתיהו, Mattathias), ook wel Matthias, was een schriftgeleerde die door loting aan de elf discipelen van Jezus Christus werd toegevoegd om de opengevallen plaats van de voormalige discipel Judas Iskariot na diens verraad en zelfmoord op te vullen (Handelingen van de Apostelen 1: 15-26). Volgens de overlevering stierf hij in circa 63 in Jeruzalem de marteldood door steniging. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Mattias ; dd. 15/11/2016) – His calling as an apostle is unique, in that his appointment was not made personally by Jesus, who had already ascended into heaven, and it was also made before the descent of the Holy Spirit upon the early Church. (https://en.wikipedia.org/wiki/Saint_Matthias ;dd. 15/11/2016) – het hoofd afhakken met een bijl terwijl iemand gestenigd wordt is een Romeins gebruik (Sirjacobs 2001) – “hij is patroon van bouwlieden, timmermannen, schrijnwerkers, van smeden en slagers (ongetwijfeld vanwege de het martelattribuut, de bijl, waarmee hij wordt afbeeld); van kuipers (vanwege de hak, waarmee hij soms wordt afgebeeld); van banketbakkers en kleermakers; zijn voorspraak wordt ingeroepen tegen pokken, kinkhoest en onvruchtbaarheid in het huwelijk (zijn moeder wilde geen kinderen, omdat ze een keer gedroomd had, dat die kinderen veel kwaad zouden veroorzaken: over de jonge Matthias wordt verteld, dat hij net als Oedipus onwetend zijn vader doodde en huwde met zijn moeder. Om boete te doen sloot hij zich als leerling bij Jezus aan!). Matthias is ook patroon van schooljongetjes aan het begin van het schooljaar.” (http://heiligen.net/pdf/M/MATTHIAS.pdf ; dd. 10/11/2016)

Aparte onderdelen van dit kunstwerk: /

Onderdeel van een groter geheel: /

Opdrachtgever:

Schenker:

JANSSENS, 1971: p. 77:

Behoorde toe aan het ambacht van de kuipers, eertijds gevestigd in de O.-L.-Vrouw Kathedraal te Antwerpen.

BALaT KIK-IRPA:

– overgebracht naar de Sint-Pauluskerk b. XIXe. [begin 19^de eeuw]
– onderzocht door KIK in 1993.

Walter GELUYCKENS 2013 (http://sint-paulusparochie.be/sintpauluskrantje/2013/sintpauluskrantje2013september.pdf )

Volgens PRIMS en VAN DEN BRANDEN schonk de kathedraal deze schilderijen in 1840 aan de Sint-Pauluskerk. De twee schilderijen stonden lang op zolder voor ze een plaats kregen in de kerk.
 De kuipers hadden op de Grote Markt hun gildenhuis (naast de witte engel), het huis is bekroond met een beeld van St-Matthias (Gillis Wautier). 
[…]
Waarom de kathedraal de schilderijen aan de Sint-Pauluskerk schonk in niet helemaal duidelijk.

Voorstudies:

Herkomst:

JANSSENS, 1971: p. 77:

In het begin van de 19^de eeuw is het schilderij in het bezit gekomen van de Sint-Pauluskerk.

Verdere geschiedenis:

Restauraties:

Tentoonstellingen:

• A) Andere kunstwerken die dit kunstwerk hebben beïnvloed:
• Dit kunstwerk is geïnspireerd door:
• Dit kunstwerk is gekopieerd naar: /

• B) De invloed van dit kunstwerk op andere kunstwerken:
• Dit kunstwerk is in prent omgezet (door):
• Dit kunstwerk is inspirerend voor:
• Dit kunstwerk is gekopieerd (door):

Zie E27: Onthoofding de apostel Matthias, olieverf op doek, 330 x 230 cm. Door Hendrik I  Herregouts, 1680-1681. Zie: SIRJACOBS Raymond, Sint-Paulus-Info. Inventaris van het patrimonium van de Antwerpse Sint-Pauluskerk, dl. I,  nr. 70, 2006: E27, p. 1808.

Walter GELUYCKENS 2013 (http://sint-paulusparochie.be/sintpauluskrantje/2013/sintpauluskrantje2013september.pdf ):

Een vervang apostel: Sint- Matthias is de apostel die na het verraad van Judas zijn plaats innam. De apostelbeelden in de Sint- Pauluskerk nemen Paulus als twaalfde figuur op in hun reeks, Matthias moet er het bijltje bij leggen, zo wordt hij trouwens ook het symbolisch afgebeeld, met bijl. De apostel Matthias, martelaar, werd eerst gestenigd en dan naar Romeins gebruik, met een bijl het hoofd afgeslagen. In de kathedraal maakte Guillielmus Kerricx de omheining voor het kuipersaltaar (1683). Na verkoop tijdens de Franse Revolutie kwamen de reliëfs in Engeland terecht. In 1991 werden 5 stukken teruggevonden, de provincie kocht er twee terug, zij staan nu terug in de kathedraal. Waarom de kathedraal de schilderijen aan de Sint-Pauluskerk schonk in niet helemaal duidelijk.

OPGELET: indien u een andere taal gekozen hebt, zullen de titels van deze boeken en artikels helaas automatisch mee vertaald worden!

JANSSENS Aloïs, Sint-Pauluskerk te Antwerpen en haar kunstbezit, Antwerpen, 1971: p. 77.

DE POOTER Herman, Over timmerlieden, schrijnwerkers en kuipers in Kwintet, nr. 16, 1993: p. 15-19.

SIRJACOBS Raymond, Sint-Pauluskerk Antwerpen. Historische gids, 2^de herw. uitg., Boechout, 2001: p. 60, 182.

MANNAERTS Rudi, Sint-Paulus. De Antwerpse dominicanenkerk, Antwerpen, 2014: /