Het bezoek van Maria aan Elisabeth

MANNAERTS 2014: p. 103:

Voor Frans II Francken, deken van het Sint-Lucasgilde in 1616, is dit een van zijn wei­nige grotere werken. Bijbelgetrouw (Lc. 1:39) illustreert de gefantaseerde achtergrond de reis van Maria ‘naar het bergland’, op weg naar haar oudere en eveneens zwangere nicht Elisabeth. Als ‘de meest gezegende van alle vrouwen’ (1:42) staat Maria duidelijk in het middelpunt. Op de voorgrond legt zij bij wijze van begroeting haar hand op die van haar oudere nicht (40 b). Elisabeth, die haar andere hand deemoedig op de borst legt, zegt daarmee: ‘Waaraan heb ik het te danken dat de moeder van mijn Heer naar mij toekomt?’ (1:43). De sleutelbos en de beurs die Elisabeth draagt, illustreren dat het ‘huishouden’ waarvoor de vrouw des huizes instond, in de 17de eeuw ook letterlijk mag opgevat worden als ‘economie’ oftewel huismanagement.

Bescheidener, meer op de achtergrond, omhelzen ook beide echtgenoten elkaar. Als dienaar van de Tempel draagt Zacharias een koormantel, die Van Balen ontleent aan de eigentijdse katholieke liturgie.

Op het middenplan, rechts, volgen twee engelen met het reisgoed, met sierlijk gekleurde vleugels. Zij dragen het reisgoed en zijn in een levendig gesprek gewikkeld. Bijzonder natuurgetrouw staan grote bomen en dieren op de achtergrond in het klein, terwijl kleine insecten uiterst gedetailleerd op de voorgrond in het groot worden weer­gegeven. Doorheen de transparante bovenvleugels van de libel ziet men de boventrede van het bordes, doorheen de ondervleugels de schaduwrijke zijkant ervan. Op het mid­denplan wordt het sierlijke silhouet van een koppel zwanen weerspiegeld in het water. Op het achterplan stoeien konijntjes op een open terrein in het bos: een vredig tafereel, dat gadegeslagen wordt door herten die het aandurven even de beschutting van het bos te verlaten. Het is zeer de vraag of elk natuurgetrouw detail in een landschap als dit symbolisch moet geduid worden.

DONNET:

Tweede schilderij in de reeks van de Vijftien Mysteries van de Rozenkrans, het tweede der Blijde Mysteries: De Visitatie. Centraal in het schilderij staat de H. Maagd Maria, haar zwangerschap is duidelijk zichtbaar in de welvingen onder haar grijze kleed en blauwe mantel. Maria wordt afgebeeld met een goudkleurige nimbus rond haar hoofd. Ze legt bij wijze van begroeting haar rechterhand op de rechterhand van haar oudere nicht Elisabeth, die eveneens zwanger is, maar haar rode rok en groen met grijze bloes verhullen dit. Elisabeth, die ten opzichte van Maria rechts staat, legt haar andere hand vragend op de borst: “Waaraan heb ik het te danken dat de moeder van mijn Heer naar mij toekomt?” Wel zichtbaar zijn de sleutelbos en de beurs die Elisabeth draagt, ze duiden op de machtspositie van de vrouw des huizes in huishoudelijke zaken. Op haar hoofd draagt Elisabeth een witte muts onder een doorzichtige sluier, Maria een witte hoofddoek. Op de achtergrond, achter Elisabeth en half verstopt achter een stenen zuiltje met een gebeeldhouwde putto, in wat het portaal van een huis lijkt, begroeten de respectieve echtgenoten Zacharias en Jozef mekaar. Eén man draagt een (17^de-eeuwse) koormantel (groen met goudbrokaat) en is half kalend. Beiden dragen ze een baard maar die van de andere man is lang en grijs en tekent af tegen zijn rode kledij, hij is het die zijn beide armen rond de schouders van de eerste slaat. Centraal bovenaan zijn God de Vader en de Heilige Geest getuige. … De afgebeelde dieren worden soms symbolistisch gelezen als onderdelen van een ‘moraliserend landschap’: de twee rustende herten staan dan voor het godsverlangen, de konijntjes het godsvertrouwen of de vruchtbaarheid, de twee witte zwanen voor de maagdelijke ontvangenis, en op het voorplan verbeelden de vlinder en de libel dan de verloste mensheid en tenslotte de slak, de nakende geboorte.

Aparte onderdelen van dit kunstwerk: /

Onderdeel van een groter geheel: Rozenkransreeks