De Kruisdood

Kunstenaar: Jacques Jordaens (1593-1678) (traditioneel in de Nederlandse literatuur ‘Jacob’ genoemd, maar ondertekende met zijn voornaam in het Frans)

Datering: tussen 1615 en 1620; zie datering van de gehele Rozenkransreeks

Stijl: barok

Materiaal: olieverf op paneel

Afmetingen: 219 x 162 cm. (bron: inventaris Sint-Paulus)

219 x 162 cm. (bron: RKD)

216 X 160 cm. (bron: BALaT KIK-IRPA)

Inventarisnr.:

SIRJACOBS, Inventaris, dl. I, Sint-Paulus-Info, nr. 70, 2006: p. 1805, nr. E10.

DONNET: PA.029.E0010

Locatie: noordbeuk die opgevat wordt als Mariakapel

JANSSENS 1971:

Het feit dat Jordaens de apostel Johannes naast Onze-Lieve-Vrouw aan de rechterzijde van de gekruisigde Christus heeft afgebeeld, duidt erop dat de schilder volledig gebroken had met de eeuwenoude traditie van de Middeleeuwen, die Johannes steeds links plaatst van de gekruisigde

MANNAERTS 2014: p. 117:

Jezus, aan het kruis genageld, heeft de geest al gegeven. Jordaens kan hier het rubensiaanse ‘detail vivant’ niet nalaten en laat het perkamenten opschrift door de wind wapperen. De vier aanwezigen, aldus Joh. 19:24–26, worden netjes parallel links en rechts van het kruis opgesteld.

Iconografisch rechts van het kruis staat moeder Maria en Johannes de Evangelist. Maria houdt een hand radeloos opwaarts: ‘Waarom toch?’. Links van het kruis knielt snikkend Maria Magdalena. Misschien was de aanwezigheid van haar naamheilige voor Magdalena Lewieter de aanleiding om dit schilderij te schenken. Achter haar staat Maria Kleofas, de ogen gesloten, het hoofd gebogen en peinzend met een hand ondersteund. Dat de horizon bijna tot op de onderlijst zakt is een iconografische vertolking van de Bijbelse plaats, de berg Golgota, vanwaar men dus naar beneden kijkt.

DONNET:

Tiende schilderij in de reeks van de Vijftien Mysteries van de Rozenkrans, het vijfde der Droeve Mysteries: Jezus’ kruisdood. De executieplaats is gehuld in duisternis (volgens het Nieuwe Testament omwille van een zonsverduistering). Johannes, Maria, Maria Magdalena en Maria Kleofas staan parallel links en rechts van het kruis opgesteld waaraan Christus hangt. Jezus, aan het kruis genageld in een witte lendendoek, heeft de geest al gegeven, zijn hoofd heeft een blauwige schijn. De drie vrouwen wenen. De evangelist Johannes staat blootshoofds en blootsvoets, omhuld in een rode mantel, naast de Mater Afflicta, iconografisch aan de rechterzijde van de gekruisigde Christus. Maria houdt haar rechterhand opwaarts ter hoogte van haar blauwe hoofddoek (met 2 vingers verticaal) en haar linkerhand tegen haar borstkas. Maria Magdalena, gekleed in goudbrokaten overkleed, knielend rechts op het voorplan, heeft een ontblote schouder en linkerarm en loshangende blonde haren. Ze droogt haar tranen met een tip van haar wit onderkleed. Maria Kleofas, in het zwart gesluierd, staat achter haar, de ogen gesloten, het hoofd gebogen en met een hand ondersteund. Het kruisopschrift flakkert in de wind en is opgesteld in het Hebreeuws, Latijn en Grieks; de tekst loopt verder in spiegelbeeld op het omgekrulde opschrift. De horizon bevindt zich ter hoogte van de voeten van de personnages. We staan op een berg (Golgota), en kijken naar beneden. Aan de voet van het kruis liggen een schedel en een been.

Eenvoudig zwartgeschilderd kader met vergulde binnenrand.

Joh. 19:24-26.

Aparte onderdelen van dit kunstwerk: /

Onderdeel van een groter geheel: Rozenkransreeks

Opdrachtgever:

Schenker:

ROOSES 1906:

Volgens de lijst in het archief van de Sint-Pauluskerk (overgenomen door ROOSES, 1906: p. 10-11): Jouffr. Magdalena Lewieter, 150 gulden.

JANSSENS 1971:

Kostprijs 150 gulden

JANSSENS 1971 en SIRJACOBS 2001:

Geschonken door Juffrouw Magdalena Lewieter (Janssens 1971): Maria Magdalena, prominent aanwezig op het schilderij, was de patrones van Lewieter.

SIRJACOBS 2001:

Maria Magdalena vertoont een gelijkenis met Catharina van Noort, de vrouw van Jordaens.

MANNAERTS 2014: p. 117:

Links van het kruis knielt snikkend Maria Magdalena. Misschien was de aanwezigheid van haar naamheilige voor Magdalena Lewieter de aanleiding om dit schilderij te schenken.

Voorstudies:

Herkomst: /

Verdere geschiedenis:

SIRJACOBS 2001:

Opgevorderd door de Fransen in 1794 en vervoerd naar het Louvre. Gerecupereerd na de slag van Waterloo

MANNAERTS, toevoeging 2018:

Na de herovering van Antwerpen op de Oostenrijkers in 1794 eist de Franse bezetter oorlogsbuit: niet alleen geldelijk, maar ook in natura. Omwille van de roem van de kunstenaar wordt dit schilderij samen met de andere werken van Rubens en van Van Dyck in deze kerk in dat jaar als oorlogsbuit in beslag genomen en meegenomen naar het Musée Central des Arts te Parijs (gevestigd in het Louvre-paleis).

Na de nederlaag van Napoleon keert het naar Antwerpen terug in december 1815. Na expositie in het lokale museum in 1816 wordt het teruggeplaatst op zijn oorspronkelijke bestemming in de Sint-Pauluskerk.

Restauraties:

Tentoonstellingen:

A) Andere kunstwerken die dit kunstwerk hebben beïnvloed:

• Dit kunstwerk is geïnspireerd door:
• Dit kunstwerk is gekopieerd naar: / 

B) De invloed van dit kunstwerk op andere kunstwerken:

• Dit kunstwerk is in prent omgezet (door):
• Dit kunstwerk is inspirerend voor:
• Dit kunstwerk is gekopieerd (door):

OPGELET: indien u een andere taal gekozen hebt, zullen de titels van deze boeken en artikels helaas automatisch mee vertaald worden!
U kan zelf de bibliografie sorteren op jaartal of op auteur.