Pinksteren

Kunstenaar: Matthys Voet

DONNET:

Samen met ‘De Vinding in de Tempel’ is dit het enige schilderij bekend van Matthys Voet.

Datering: tussen 1615 en 1620; zie datering van de gehele Rozenkransreeks

Stijl: barok

Materiaal: olieverf op paneel

Afmetingen: 221 x 164 cm. (inventaris Sint-Paulus)

216 x 159 cm. (bron: BALaT KIK-IRPA)

Inventarisnr.:

SIRJACOBS, Inventaris, dl. I, Sint-Paulus-Info, nr. 70, 2006: p. 1805, nr. E5.

DONNET: PA.029.E0013

Locatie: noordbeuk die opgevat wordt als Mariakapel

MANNAERTS 2014: p. 123:

Op de vijftigste dag na Pasen voltrekt zich het wonder van de apostelen, die, dankzij de ingeving van de Heilige Geest, hun angst voor de Joden overwinnen en naar buiten durven te komen om te getuigen van Jezus’ boodschap. De duistere ruimte geeft aan dat ‘de deuren van de verblijfplaats der leerlingen uit vrees voor de Joden gesloten waren’ (Joh. 20:19). Door de keuze van Matthias is het twaalftal opnieuw compleet. De apostelen zitten geschaard rond Maria, die in haar gebedenboek heeft zitten lezen. Compositorisch vormt zij het centrum van de ruitvormige opstelling van de apostelen, met de zinnebeeldige duif van de Heilige Geest in de top.

Vanuit de duif die over hen neerdaalt, schieten bovennatuurlijke gebundelde lichtstralen door de duistere verblijfplaats van de apostelen. Maria, de apostelen, en ook de gezichten en de handen van haast alle aanwezigen worden opgelicht. De Heilige Geest manifesteert zich in ‘iets dat op vuur geleek en dat zich, in tongen verdeeld, op ieder van hen neerzette’. ‘Zij werden allen vervuld van de Heilige Geest’ (Hand. 2:3-4a); een nieuwe dynamiek waardoor de apostelen druk beginnen te gesticuleren. Zij ontvangen allen de gave om vreemde talen te spreken. De blote voetzolen van de apostelen zijn donker en dit niet alleen omwille van de schaduwwerking.

Te midden van de spirituele bewogenheid der apostelen blijft Maria er kalm bij. Met ontzag kijkt ze deemoedig hemelwaarts.

Een knecht, bovenaan de trap, opent de deur. Er verschijnen al enkele ‘Joden, vrome mannen, afkomstig uit alle volkeren, die te hoop lopen’ (Hand. 2:5-6b). De tulband van de eerste staat voor het exotische van ‘alle volkeren’, die vervolgens met naam genoemd worden (v. 9–11).

DONNET:

Het dertiende schilderij in de reeks van de Vijftien Mysteries van de Rozenkrans, het derde der Glorierijke Mysteries: De Nederdaling van de Heilige Geest. Een duister interieur. De twaalf apostelen zitten rond Maria die voorbidt uit haar gebedenboek. Compositorisch vormt zij het centrum van de ruitvormige opstelling van de apostelen, met een duif in de top. Iedereen maakt drukke gebaren, de meesten richting duif. Twee oudere mannen zitten rechts, de meest rechtse omarmt de andere ter hoogte van de zij. Een jonge man in het groen knielt en buigt zich voorover tot op de grond in het midden onderaan. Een andere oude man, links, knielt en legt zijn linkerhand op zijn rechterschouder, dichtbij zijn rechterhand waarvan hij zijn wijsvinger kromt. Hij kijkt naar Maria. In een halo van licht, straalt de Heilige Geest, in de gedaante van een duif zijn licht uit boven hun hoofden. Maria, de apostelen, en ook de gezichten en de handen van haast alle aanwezigen worden opgelicht. Eén van de apostelen houdt een boek in dit stralend licht. De blote voetzolen van de apostelen zijn donker. Temidden van het gegesticuleer blijft Maria er kalm bij en kijkt hemelwaarts. Een knecht, bovenaan de trap, opent de deur. Er verschijnen een aantal mensen, onder wie een man met een tulband.

Eenvoudig zwartgeschilderd kader met vergulde binnenrand.

Het geopend boek dat in het licht wordt gehouden, symboliseert het geïnspireerd zijn van de Heilige Schrift – de vurige tongen boven de hoofden van de aanwezigen duiden op de charismatische gaven en de gave der talen, die zij ontvangen hebben, opdat zij Christus’ leer zouden gaan prediken aan Joden en heidenen, waarvan men er enkele opmerkt in de open deur op de achtergrond – de Heilige Geest manifesteert zich in “iets dat op vuur geleek en dat zich, in tongen verdeeld, op ieder van hen neerzette (…) Zij werden allen vervuld van de Heilige Geest” (Hand. 2:3-4a); een nieuwe dynamiek waardoor de apostelen druk beginnen te gesticuleren – de duistere ruimte geeft aan dat “de deuren van de verblijfplaats der leerlingen uit vrees voor de Joden gesloten waren” (Joh. 20:19) – op de vijftigste dag na Pasen voltrekt zich het wonder van de apostelen, die, dankzij de ingeving van de Heilige Geest, hun angst voor de Joden overwinnen en naar buiten durven komen om te getuigen van Jezus’ boodschap – door de keuze van Matthias is het twaalftal opnieuw compleet – in de deuropening verschijnen al enkele “Joden, vrome mannen, afkomstig uit alle volkeren, die te hoop lopen” (Hand. 2:5-6b). De tulband van de eerste staat voor het exotische van “alle volkeren”, die vervolgens met naam genoemd worden in vers 9-11.

Aparte onderdelen van dit kunstwerk: /

Onderdeel van een groter geheel: Rozenkransreeks

Opdrachtgever:

Schenker:

ROOSES 1906; JANSSENS 1971:

Volgens de lijst in het archief van de Sint-Pauluskerk (overgenomen door ROOSES, 1906: p. 10-11): Cornelis Verbeeck, 102 gulden.

MANNAERTS 2014: p. 123:

Cornelis Verbeeck heeft de onkosten voor dit paneel op zich heeft genomen.

Voorstudies:

Herkomst: /

Verdere geschiedenis:

Restauraties:

Tentoonstellingen:

A) Andere kunstwerken die dit kunstwerk hebben beïnvloed:

• Dit kunstwerk is geïnspireerd door:

MANNAERTS 2014: p. 123:

De compositie is geïnspireerd door Rubens’ ontwerp voor de prent in het Breviarium Romanum.

Gravure door Theodoor Galle naar Peter Paul Rubens opgenomen in Breviarum Romanum van 1614: p. 466. Zie hiernaast. https://rkd.nl/nl/explore/images/263013

MANNAERTS – zelfcorrectie 2018:

De bewering van MANNAERTS 2014 moet gerelativeerd worden: dat de compositie is geïnspireerd door Pieter Paul Rubens, meer bepaald door de prent voor het Breviarum Romanum van 1614, gaat hoogstens op voor de houding van enkele figuren op de voorgrond, meer bepaald de geknielde apostel als repoussoir geheel vooraan, met rugzijde naar de toeschouwer. De merkwaardige opgestoken hand van de figuur in de rechterhoek wordt als het ware hernomen, maar dan door de apostel die meer op de achtergrond met open boek zich als het ware binnen de cirkel van apostelen wringt.

• Dit kunstwerk is gekopieerd naar: / 

B) De invloed van dit kunstwerk op andere kunstwerken:

• Dit kunstwerk is in prent omgezet (door):
• Dit kunstwerk is inspirerend voor:
• Dit kunstwerk is gekopieerd (door):

OPGELET: indien u een andere taal gekozen hebt, zullen de titels van deze boeken en artikels helaas automatisch mee vertaald worden!
U kan zelf de bibliografie sorteren op jaartal of op auteur.

[docxpresso file=”https://spk.kunstgeschiedenis-kerken-antwerpen.be/wp-content/uploads/SP-12-130-Pinksteren.odt” comments=”true” SVG=”true”]