De opdracht van Jezus in de tempel

Kunstenaar: Cornelis de Vos (1584-1651)

Datering: tussen 1615 en 1620; zie datering van de gehele Rozenkransreeks

Stijl: barok

Materiaal: olieverf op paneel

Afmetingen:

– 223 x 164 cm. (bron: inventaris Sint-Paulus)

 – 216 x 160 cm. (bron: BALaT KIK-IRPA)

Panelen 3 en 4, beiden door Cornelis de Vos, hebben juist dezelfde afmetingen. (bron: Donnet)

Inventarisnr.:

SIRJACOBS, Inventaris, dl. I, Sint-Paulus-Info, nr. 70, 2006: p. 1804, nr. E4.

DONNET: PA.029.E0004

Locatie: noordbeuk die opgevat wordt als Mariakapel

MANNAERTS 2014: p. 107:

Getrouw aan de joodse religieuze voorschriften komt Maria zich, op de veertigste dag na de geboorte van haar kind, in de Tempel van Jeruzalem ritueel zuiveren (‘Purificatie’) en haar eerstgeboren zoon aan God opdragen (‘Presentatie’), aldus Lc. 2:22–39. Om­dat de priester tegelijkertijd de vrome, oude Simeon voorstelt die ‘in verwachting leeft van de vertroosting van Israël’ (v. 25), weerspiegelt zijn blik de dankbaarheid om met eigen ‘ogen het heil van alle volken te aanschouwen’ (v. 30–31). Zijn liturgische kledij is fantasierijk geïnspireerd door de eigentijdse katholieke liturgische gewaden. Hoe speels geven de blikken van de personages de richting van deze opdracht weer.

Maria, knielend onderaan de treden, blijft moederlijk opkijken naar haar Kind in de armen van Simeon, die het hoofd naar achteren, zijn blik hemelwaarts richt, waardoor de beweging van de typische barokke diagonaalcompositie wordt beklemtoond.

Een jonge misdienaar, in wit koorhemd, torst een brandende kaars, die, verwijzend naar de katholieke liturgie van ‘Onze-Lieve-Vrouw-Lichtmis’, Simeons woorden van geluk in beeld brengt, nl. dat hij ‘het Licht van alle volkeren’ (v. 32) mag aanschouwen.

Het koppel witte tortelduiven – de offergave van de armere Joden – biedt hier, vrij en ongedwongen, de kopjes bij elkaar, een vredig stilleven. Het tweede deel van het verhaal (v. 36–39) speelt zich af op de achtergrond, waar de 84-jarige profetes Hanna een conversatie aangaat met Jozef.

Hoezeer de voorname joodse Schriftgeleerde, links, ook moeite doet om het Kind met zijn bril te bekijken, hij kan de handicap van zijn bijziendheid niet overwinnen. Zolang hij door ‘zijn joodse bril’ kijkt, zal hij de langverwachte Redder niet kunnen herkennen. De Hebreeuwse tekstbanden op de mouwen en de onderkant van zijn mantel hebben betrekking op de wet van de eerstgeborenen, die aan God toegewijd worden. Op de bovenrand van de mouw staat ‘heilig Mij alle eerstgeborenen’ en op de onderrand ‘het eerst gebaard onder de Israëlieten’. Op de bovenrand van de man­telzoom staat: ‘zowel van mens als van dier aan Mij behoort hij’ en op de onderrand ‘iedere eerstgeboren mens onder uw zonen echter zult gij vrijkopen’ (Exod. 13:13).

Staat deze voorname jood voor het jodendom (de Synagoge), dan staat de domini­caan uiterst rechts tegen de lijst en al dan niet toevallig aan Jezus’ rechterzijde, samen met de misdienaar, voor de Kerk oftewel het christendom. De dominicaan met de barokke interactieve blik naar de toeschouwer gaat door voor pater Boucquetius, een groot ijveraar voor de rozenkransdevotie en de mogelijke opdrachtgever voor de hele reeks.

DONNET:

Vierde schilderij in de reeks van de Vijftien Mysteries van de Rozenkrans, het vierde der Blijde Mysteries: De Opdracht van Jezus in de Tempel. Volgens de joodse reinheidsvoorschriften moest een moeder zich na de geboorte van een kind terug gaan ‘zuiveren’ in de tempel. Omdat hierbij het kind aan God werd opgedragen, spreekt men over de ‘Opdracht van Jezus’. Simeon, staat voor een rood baldakijn en houdt Jezus in zijn armen en richt de blik naar de hemel. Zijn liturgische kledij is (anachronistisch) geïnspireerd door de eigentijdse katholieke liturgische gewaden. Maria knielt aan zijn voeten en strekt haar rechterarm uit naar het kind. Jozef kijkt naar het gebeuren en de profetes Anna blikt naar Jozef. Uiterst links kijkt een farizeeër door het onderste gedeelte van zijn bril naar het kind in een poging om het scherp te zien. Hij is gekleed in een mantel waarvan de mouwen en de onderkant met twee rijen van Hebreeuwse letters zijn versierd. Op de bovenste rij van de mouw staat een tekst uit Exodus 13 (Oude Testament): “Heilig Mij alle eerstgeborenen”, op de onderste “Het eerst gebaard onder de Israelieten.” Op de bovenste rij van de mantelzoom: “Zowel van mens als van dier aan Mij behoort hij” en op de onderste “Iedere eerstgeboren mens onder uw zonen echter zult gij vrijkopen”. De teksten behelzen de wet op de eerstgeborenen, die in de presentatie van Christus in de Tempel wordt nagevolgd. Op de treden van het altaar zitten twee offerande tortelduiven. Steunend op een borstwering van de trap, houdt een koorknaap (eveneens anachronistisch) een zware brandende waskaars vast, als symbool van de katholieke benaming van dit feest: ‘Onze-Lieve-Vrouw-Lichtmis’. De man in Dominicaanse habijt, rechts, achter Simeon, richt zijn blik op de toeschouwer. Links, helemaal op de achtergrond krijgen we een stuk van het interieur van de tempel te zien, dat een Griekse marmeren zuil bevat.

Eenvoudig zwartgeschilderd kader met vergulde binnenrand.

Aparte onderdelen van dit kunstwerk: /

Onderdeel van een groter geheel: Rozenkransreeks

4e blijde mysterie: de schenker

Opdrachtgever:

Schenker of prijs niet vermeld op de lijst in het archief van de Sint-Pauluskerk (overgenomen door ROOSES, 1906: p. 10-11).

SIRJACOBS Raymond, Sint-Pauluskerk Antwerpen. Historische gids, 2^de herw. uitg., Boechout, 2001: p. 34:

Uiterst rechts het vermoedelijk portret van Johannes Bocquetius die in 1617 prior was en die door een opmerkelijke Rozenkransdevotie getekend was. Bocquetius was vermoedelijk de opdrachtgever van heel de cyclus.

VAN DEN WIJNGAERT Alfons, De Familie van Wissekercke te Antwerpen en de links naar de Sint-Paulus- en de Sint-Carolus Borromeuskerk, 2012, 50 p.

Maria van Wissekercke’, die ook het 3de schilderij van de Vijftien Mysteries van de Rozenkrans, ‘De geboorte van Christus’ zou ook dit schilderij kunnen geschonken hebben.

Maria van Wissekercke: Vermoedelijk is zij de ‘Juffrouw van Wissekercke’, en niet haar zuster Magdalena, die het 3de schilderij van de Vijftien Mysteries van de Rozenkrans, ‘De geboorte van Christus’ en mogelijk ook het vierde, ‘De Opdracht in de Tempel’ heeft geschonken.

MANNAERTS 2014: p. 107:

Staat deze voorname jood voor het jodendom (de Synagoge), dan staat de domini­caan uiterst rechts tegen de lijst en al dan niet toevallig aan Jezus’ rechterzijde, samen met de misdienaar, voor de Kerk oftewel het christendom. De dominicaan met de barokke interactieve blik naar de toeschouwer gaat door voor pater Boucquetius, een groot ijveraar voor de rozenkransdevotie en de mogelijke opdrachtgever voor de hele reeks.

Schenker:

MANNAERTS 2014: p. 107:

Omdat dit het enige paneel is waarvan de wijze van financiering niet opgetekend staat, vermoedt men dat de schilder zelf het geschonken heeft.

Voorstudies:

Herkomst: /

Verdere geschiedenis:

Restauraties:

Tentoonstellingen:

A) Andere kunstwerken die dit kunstwerk hebben beïnvloed:

• Dit kunstwerk is geïnspireerd door:
• Dit kunstwerk is gekopieerd naar: /

 B) De invloed van dit kunstwerk op andere kunstwerken:

• Dit kunstwerk is in prent omgezet (door):
• Dit kunstwerk is inspirerend voor:
• Dit kunstwerk is gekopieerd (door):

OPGELET: indien u een andere taal gekozen hebt, zullen de titels van deze boeken en artikels helaas automatisch mee vertaald worden!
U kan zelf de bibliografie sorteren op jaartal of op auteur.

[docxpresso file=”https://spk.kunstgeschiedenis-kerken-antwerpen.be/wp-content/uploads/SP-12-40-Opdracht.odt” comments=”true” SVG=”true”]